Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί σαφώς ένα κοινωνικό πρόβλημα αλλά και αποτέλεσμα πιθανώς διαταραγμένης προσωπικότητας. Πολλά παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον βίας και ακραίας συμπεριφοράς, έστω και αν τα ίδια δεν αποτελούν τον άμεσο στόχο της κακοποίησης. Η βία ανάμεσα σε ένα παντρεμένο ζευγάρι με απογόνους δεν επηρεάζει μόνο το θύμα αλλά και τα παιδιά.
Μορφές κακοποίησης
Τρεις είναι οι τυπικές μορφές που μπορεί να λάβει η κακοποίηση ενός ατόμου από κάποιον που επιθυμεί να ασκήσει έλεγχο πάνω του.
1. Σωματική κακοποίηση: εκτείνεται από ένα απλό σπρώξιμο έως το φόνο. Περιλαμβάνει βίαιες πράξεις, όπως: σκαμπίλι, χτύπημα, γροθιά, στραγγαλισμό, δέσιμο (περιορισμός), εγκατάλειψη σε επικίνδυνο μέρος, άρνηση βοήθειας (σε ασθένεια, τραυματισμό) ή και επίθεση με όπλο.
2. Ψυχολογική κακοποίηση: είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική και είναι πιθανό να περιλαμβάνει: λεκτική κακοποίηση, συναισθηματικό εκφοβισμό, καταστροφή ιδιοκτησίας, βασανισμό αγαπημένων προσώπων ή ζώων, παρενόχληση, περιορισμό, αποστέρηση φυσικών ή οικονομικών πόρων. Στην ελαφρύτερη μορφή της εκδηλώνεται με προσβολές, ενώ η βαρύτερη είναι η καταδίωξη.
3. Σεξουαλική κακοποίηση: είναι η εξαναγκασμένη (χωρίς συναίνεση) συμμετοχή σε σεξουαλική πράξη παρά τη θέληση του ατόμου, ανεξάρτητα από την ολοκλήρωσή της. Στον τομέα της παιδικής κακοποίησης περιλαμβάνει την απόπειρα ή τέλεση σεξουαλικής πράξης με άτομο που δεν είναι σε θέση να κατανοήσει τη φύση ή τις συνθήκες της πράξης, να αρνηθεί τη συμμετοχή του ή να δηλώσει την προθυμία συμμετοχής του. Στη σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνεται και ο εκούσιος και χωρίς συναίνεση τραυματισμός συντρόφου κατά τη σεξουαλική επαφή.
Ενδοοικογενειακή βία και παιδική κακοποίηση
Όταν μιλάμε για βία μεταξύ δύο συντρόφων, αναφερόμαστε σε επιθετικές και καταναγκαστικές συμπεριφορές, που μπορεί να οδηγήσουν σε σωματικό τραυματισμό, ψυχολογική ή σεξουαλική κακοποίηση, καταδίωξη, αποστέρηση ή εκφοβισμό και οι οποίες διαπράττονται από τον ένα από τους δύο γονείς (συνηθέστερα τον άντρα) και έχουν ως στόχο τον έλεγχο του ενός συντρόφου από τον άλλον.
Με τον όρο έκθεση του παιδιού σε αυτήν την ενδοοικογενειακή βία εννοούμε ένα παιδί που: α) βλέπει ή ακούει ένα γονιό να βλάπτεται, να απειλείται ή και να δολοφονείται, β) βιώνει τις βραχυ- ή μακρο-πρόθεσμες συνέπειες της βίας χωρίς να είναι μάρτυρας των βίαιων δράσεων, γ) χρησιμοποιείται από το δράστη για να εκφοβίσει το ενήλικο θύμα, ή δ) εξαναγκάζεται από το δράστη να συμμετέχει στην κακοποίηση του θύματος.
Η κατάσταση αυτή δεν είναι σπάνια, καθώς υπολογίζεται ότι 3.3 – 10 εκατομμύρια παιδιά ανά έτος εκτίθενται σε ενδοοικογενειακή βία, ενώ (για να βρούμε και ένα σημείο κοινής επαφής με το θέμα της παιδικής κακοποίησης) παιδιά που εκτίθενται σε ενδοοικογενειακή βία, με τους τρόπους που αναφέρθηκαν ανωτέρω, συχνά εμφανίζουν τις ίδιες συναισθηματικές αντιδράσεις με τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί σωματικά ή συναισθηματικά.
Συνεχίζοντας να αναζητάμε τη σχέση μεταξύ της ενδοοικογενειακής βίας και της παιδικής κακοποίησης, αξίζει να αναφερθεί ότι η κακοποίηση των παιδιών είναι 15 φορές πιθανότερη σε οικογένειες όπου παρατηρούνται φαινόμενα βίας μεταξύ των ερωτικών συντρόφων. Επιπλέον, στο 45-63% των περιπτώσεων κακοποιημένων παιδιών, κακοποιείται και η μητέρα τους (Εικόνα 2), ενώ μητέρες που κακοποιούνται από τον ερωτικό τους σύντροφο, κακοποιούν τα παιδιά τους σε διπλάσιο ποσοστό απ’ ό, τι εκείνες που δεν υφίστανται βία.
Ο κύκλος της βίας
Ο όρος «κύκλος της βίας» (όπως διατυπώθηκε πρώτη φορά από τη Lenore Walker τη δεκαετία του 1970) αναφέρεται σε επαναλαμβανόμενες πράξεις βίας, σε ένα κυκλικό πρότυπο, που σχετίζονται με έντονα συναισθήματα και δόγματα τιμωρίας ή εκδίκησης. Αυτό το μοτίβο του κύκλου επαναλαμβάνεται και μπορεί να συμβεί πολλές φορές σε μία σχέση. Κάθε φάση πιθανώς να έχει διαφορετική διάρκεια και απεχθέστερες βίαιες πράξεις. Ο κύκλος της βίας απεικονίζεται στην Εικόνα 2 και αφορά περιόδους ανεκτικότητας και συγκαταβατικότητας (πιθανώς και άρνηση της κατάστασης με τη φόρτιση, όμως, σταδιακά να κλιμακώνεται), επεισόδια βίας (με το θύμα συνήθως να μη ζητά βοήθεια εκτός από τις φορές που μπορεί να χρήζει άμεσης ιατρικής παρέμβασης) και φάσεις μεταμέλειας και συγχώρεσης (που δημιουργούν νέες, συχνά μάταιες, υποσχέσεις και ελπίδες).
Ο κύκλος της βίας, όμως, αφορά και την επίδραση της ενδοοικογενειακής βίας στα παιδιά, καθώς η ενήλικη ζωή τους επηρεάζεται σε άλλοτε άλλο βαθμό, ανάλογα με το φύλο. Έτσι, οι άνδρες που ασκούν βία είναι κατά 80% άνδρες, οι οποίοι ως παιδιά ζούσαν σε οικογένεια που ο πατέρας ασκούσε βία στη μητέρα. Το παιδί επιθυμεί ή αναγκάζεται να υιοθετήσει ένα από τα δύο πρότυπα. Στην αρχή αρνείται και τον πατέρα και τη μητέρα, τον μεν πρώτο γιατί ασκεί βία, τη δε δεύτερη γιατί δεν αντιδρά. Όταν μεγαλώσει υιοθετεί ένα από τα δύο πρότυπα. Αν είναι αγόρι, είναι πιθανόν να αντιδράσει βίαια μέσα στη δική του οικογένεια, ενώ, αν είναι κορίτσι, θα υποστεί τη βία με τον ίδιο τρόπο αντίδρασης της μητέρας της.
Προβλήματα ψυχικής υγείας που σχετίζονται με την κακοποίηση
Σε κάθε περίπτωση, λοιπόν, και μέσα από τη θεωρία του κύκλου της βίας, αντιλαμβάνεται κανείς τη σημασία της ανατροφής ενός παιδιού μέσα σε ένα σταθερό, ασφαλές, με σαφείς ρόλους για τα μέλη του οικογενειακό περιβάλλον, μέσα στο οποίο το ίδιο θα νιώθει αποδοχή και αγάπη. Είναι σαφές ότι κάθε οικογενειακή δυσλειτουργία (μία τέτοια είναι και η βία μεταξύ των γονέων, αφού συχνά συνδυάζεται με ψυχική νόσο ενός γονέα και διάλυση της οικογένειας) συχνά οδηγεί στην εμφάνιση σοβαρών ψυχολογικών προβλημάτων και ψυχικών διαταραχών στο παιδί.
Η ενδοοικογενειακή βία επηρεάζει τα παιδιά.
Ζωγραφιά παιδιού δημοτικού.
«Όταν υπάρχει βία στο σπίτι, τα παιδιά το καταλαβαίνουν».
Προχωρώντας το θέμα ένα βήμα παρακάτω, εάν η άσκηση βίας μεταξύ των γονέων οδηγήσει στη δολοφονία ή την αυτοκτονία του θύματος, τέτοιο γεγονός σηματοδοτεί συχνά την έναρξη της κατάθλιψης για το παιδί που μεγαλώνει σε αυτό το περιβάλλον. Ο κίνδυνος, μάλιστα, για το παιδί να αναπτύξει κατάθλιψη είναι ανάλογος με το πόσο «κοντινό» του ήταν το απολεσθέν πρόσωπο και πόσο βίαιη και τραυματική ήταν η έκθεσή του στο γεγονός. Σε μια ελληνική έρευνα2, άλλωστε, στην οποία διερευνήθηκαν τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των γονέων καταθλιπτικών παιδιών που εξετάστηκαν στα εξωτερικά ιατρεία γενικού νοσοκομείου, διαπιστώθηκε ότι στις οικογένειες των παιδιών με κατάθλιψη εμφανίζονταν με μεγαλύτερη συχνότητα στοιχεία, όπως θάνατος ενός γονέα, βιώματα απώλειας, απειλή απώλειας και ψυχική διαταραχή των γονέων.
Εκτός από αυτό το ενδεχόμενο, κάθε μορφή κακοποίησης μπορεί να οδηγήσει το θύμα σε ποικίλα προβλήματα που ανήκουν στην ψυχική σφαίρα. Οι συχνότερες ψυχικές νόσοι είναι η κατάθλιψη, η διαταραχή μετατραυματικού στρες, το άγχος, η αϋπνία και ο κίνδυνος αυτοκτονίας. Επιπρόσθετα, η συχνότητα κατάχρησης ουσιών, όπως ο καπνός και το αλκοόλ, είναι αυξημένη σε θύματα βίας, ενώ φαίνεται να είναι μειωμένη η ικανότητα συμμόρφωσης και διαχείρισης χρόνιων προβλημάτων, όπως η αρτηριακή υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης και το βρογχικό άσθμα.
Επίλογος - Δυνατότητες πρόληψης
Εν κατακλείδι, οι συνέπειες, στα παιδιά, της ενδοοικογενειακής βίας σε συνδυασμό με την ψυχική παθολογία των γονέων είναι πολύπλοκες και συχνά απρόβλεπτες. Επειδή, σχεδόν πάντα στην ιατρική βρίσκει εφαρμογή η ιπποκράτεια ρήση «κάλλιον το προλαμβάνειν του θεραπεύειν», αξίζει, λοιπόν, να αναφερθούν ορισμένες προληπτικές στρατηγικές, που έχουν προταθεί με κύριο σκοπό την ελάττωση του κινδύνου εμφάνισης ψυχικών διαταραχών σε τέτοια παιδιά, έστω και αν η γενικευμένη χρήση δοκιμασιών διαλογής για ανίχνευση της ψυχοπαθολογίας των γονέων είναι δύσκολη. Ακόμη, όμως, και αν εντοπιστούν οι οικογένειες στις οποίες παρατηρούνται βίαιες συμπεριφορές ανάμεσα στο ζευγάρι, είναι δύσκολο να εφαρμοστεί, συστηματικά, προληπτική παρέμβαση. Ενδεικτικά, ο Keitner συστήνει υποστήριξη της οικογένειας και παροχή συμβουλών στους γονείς, ο Laroche θεωρεί ότι η παρέμβαση πρέπει να αφορά όλα τα μέλη της οικογένειας, ενώ ο Beardslee προτείνει προληπτική ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση, ώστε να μπορέσει το παιδί να ξεπεράσει, όσο ομαλότερα γίνεται, τις δυσκολίες που προκαλούν οι διαταραγμένες σχέσεις των γονιών του.
Το παιδί χρειάζεται τη στοργή της μητέρας του και την αγκαλιά του πατέρα. Η οικογένεια αποτελεί τον πλέον σημαντικό παράγοντα του περιβάλλοντος, που οφείλει να προσφέρει το σταθερό και ασφαλές έδαφος, πάνω στο οποίο ο απόγονός της μαθαίνει να ζει ως μέλος της κοινωνίας. Σε κανένα παιδί δεν αξίζει να μεγαλώνει σε περιβάλλον βίας. Στα μάτια του κάθε παιδιού φανερώνεται το μέλλον της κοινωνίας με μια νέα υπόσχεση για αθωότητα, γι’ αυτό, σε αυτά τα θέματα η ευθύνη των ειδικών επιστημόνων είναι, ίσως, ακόμη μεγαλύτερη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου