“Το καναρινί ποδήλατο”: Μια ταινία για τα προβλήματα του ελληνικού σχολείου

Δείτε “Το καναρινί ποδήλατο” μια ταινία προβληματισμού για διάφορα προβλήματα στην εκπαίδευση όπως τα αναλυτικά προγράμματα, την επίσημη γνώση που προωθεί το σχολείο, τις παγιωμένες νοοτροπίες, την υποδοχή των νέων εκπαιδευτκών…
του Γιώργου Μαυρογιώργου
με τη συνεργασία της Σταυρούλας Χαριτάκη

Το «Καναρινί ποδήλατο», η γνωστή ταινία του Σταύρακα, ταξίδεψε, προβλήθηκε και συζητήθηκε πολύ σε πολλά ελληνικά σχολεία. Την είδαμε και τη συζητήσαμε κι εμείς σε ένα από τα μαθήματά μας στο «ανοιξιάτικο» (εαρινό) εξάμηνο που πέρασε. Τη βρήκαμε αρκετά ρεαλιστική μια και απεικονίζει τυπικές εκφάνσεις ελληνικού σχολείου. Το «επεισόδιο», άλλωστε, είναι πραγματικό.

Το σενάριο: Βρισκόμαστε σε ένα δημοτικό σχολείο, με έντονα τα χαρακτηριστικά της ταξικής του ταυτότητας: κοινωνική σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού, τυπικές παιδαγωγικές ενίσχυσης του ανταγωνισμού («η πρώτη θέση παίζεται»), της «αριστείας», των διακρίσεων, του ατομικισμού κ.α. Ένας νέος δάσκαλος έρχεται με μετάθεση στο σχολείο και του ανατίθεται η ΣΤ΄ τάξη. Ο δάσκαλος πολύ γρήγορα εκδηλώνει τις παιδαγωγικές του ανησυχίες , τις ιδέες του και τους προβληματισμούς του, που κατά πως φαίνεται τους αντλεί από τις αρχές της Νέας Αγωγής.

Πολύ σύντομα εντοπίζει, τυχαία, στο τελευταίο θρανίο τον Λευτέρη (ο πατέρας του ταξιτζής), που δε μπορεί ακόμη να διαβάζει, να γράφει και να κάνει αριθμητικές πράξεις. Παρουσιάζει τα συμπτώματα που στη σχετική βιβλιογραφία αναφέρονται στη «δυσλεξία» ή στις λεγόμενες «μαθησιακές δυσκολίες».

Με ιδιαίτερη έγνοια και φροντίδα ο δάσκαλος προσπαθεί, με συστηματική εξατομικευμένη παρέμβαση και παιδαγωγικές ενίσχυσης, να φέρει το Λευτέρη σε επαφή με την γνώση (π.χ., πρόσθετα απογευματινά «ιδιαίτερα» μαθήματα, εξωσχολικές συναντήσεις, καθήκοντα ταμία σε έκθεση βιβλίου κ.α.). Ο δάσκαλος ενισχύεται ο ίδιος στην προσπάθειά του για την υποστήριξη του Λεύτερη, όταν διαπιστώνει, πάλι τυχαία και εκτός σχολείου, ότι ο Λευτέρης, μόνος του, έχει συναρμολογήσει ένα θαυμάσιο Καναρινί ποδήλατο. Άραγε, το σχολείο καταγράφει και αξιοποιεί αυτά που μπορούν και κάνουν οι μαθητές/τριες , πέρα από τις επίσημες εκδοχές γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων του αναλυτικού προγράμματος;

Στην έκθεση βιβλίου που οργανώνεται στο σχολείο, ο δάσκαλος αναθέτει στο Λευτέρη χρέη ταμία, παρά τις αντιδράσεις του διευθυντή και τις επιφυλάξεις των γονέων. Για να ανταποκριθεί στο έργο
του ταμία έμαθε αριθμητική. Κι εδώ μπορεί να σημειώσει κανείς τη σημασία που έχει για τη μάθηση, η ανάδειξη της κοινωνικής και πρακτικής αξίας και χρησιμότητας της γνώσης.

Οι πρωτοβουλίες του νέου δασκάλου δεν είχαν θετική υποδοχή από το διευθυντή του σχολείου και τους άλλους συναδέλφους. Ο διευθυντής τον κάλεσε επανειλημμένα για να του συστήσει να μην αφιερώνει χρόνο στο Λευτέρη («είναι χαμένος χρόνος»), να αποσύρει πρωτοβουλίες που συνιστούν κριτική στους άλλους συναδέλφους που δεν έχουν ανάλογες ανησυχίες, να του υπενθυμίσει τη συνάφεια της σχολικής επίδοσης με γενετικούς παράγοντες κ.α. Ο δάσκαλος παραπαίει ανάμεσα στις επιλογές του και στις αντιδράσεις «των άλλων» του σχολείου. Η μοναξιά, η περιθωριοποίηση, η «ιδιώτευση» και η απομόνωση του δασκάλου εμφανής. Όπως λέει, «Με τα παιδιά δεν έχω πρόβλημα. Οι άλλοι είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι όλο το υπόλοιπο σχολείο».
Παρόλα αυτά, ο δάσκαλος κατάφερε να εξασφαλίσει για το Λευτέρη ένα εξατομικευμένο «παιδαγωγικό συμβόλαιο» αναγνώρισης, σεβασμού, ενεργητικής ακρόασης, ενδιαφέροντος, φροντίδας, θετικής διάκρισης, ενίσχυσης, πρόσθετης διδακτικής στήριξης κ.τ.ο. Έτσι κατάφερε σιγά-σιγά να μην έχει ιδιαίτερο πρόβλημα με τα μαθήματα του σχολείου. Μια μέρα αρρωσταίνει ο δάσκαλος του Λευτέρη και τον αντικαθιστά συνάδελφός του με ακραίες εκδοχές κοινωνικού δαρβινισμού στην παιδαγωγική του πράξη. Αυτή η «αναπλήρωση» είχε ως αποτέλεσμα ο Λευτέρης να εξαφανιστεί από το σχολείο.

Εξαφάνιση, εγκατάλειψη, διαρροή, σκασιαρχείο, υποεπίδοση, σχολική αποτυχία κ.α. είναι τυπικά «επεισόδια» και φαινόμενα στα οποία εμπλέκονται μαθητές/τριες από μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα. Το ερώτημα είναι, με ποιες πολιτικές αντιμετωπίζονται σε επίπεδο σχολικής μονάδας σημαντικά εκπαιδευτικά ζητήματα που ανακύπτουν σε καθημερινή βάση. Η εκπαιδευτική επικαιρότητα προσφέρεται , μια και η συζήτηση για την επιλογή των στελεχών της εκπαίδευσης εξακολουθεί να βρίσκεται σε έξαρση. Το «Καναρινί ποδήλατο» μας φέρνει στο σχολείο μια σειρά από ερωτήματα:

* Οι πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών έχουν σημαντική θέση στην εκπαιδευτική διαδικασία. Πόσο, όμως, αυτές προσφέρονται για τον ουσιαστικό μετασχηματισμό δομών και περιεχομένου της εκπαίδευσης, όταν είναι ατομικές και αποσπασματικές προσπάθειες;
* Ποια είναι το όρια του εθελοντισμού και του ιδιότυπου «ιεραποστολισμού» (η ιδεολογία του «λειτουργού») στην υπόθεση της αντιμετώπισης προβλημάτων της εκπαίδευσης;
Μπορούμε να βασιζόμαστε σε ευκαιριακές, τυχαίες, αυθόρμητες συλλήψεις και ιδέες εκπαιδευτικών καινοτομιών;
* Οι διευθυντές των σχολικών μονάδων είναι οι θεματοφύλακες της εκπαιδευτικής στασιμότητας και οι ελεγκτές των πρωτοβουλιών των εκπαιδευτικών ή είναι οι εμψυχωτές και συντονιστές συλλογικών διαδικασιών για τη συστηματική διαμόρφωση «εσωτερικής εκπαιδευτικής πολιτικής» των σχολικών μονάδων;
Όσοι επελέγησαν σε διευθυντικές θέσεις, τις τελευταίες μέρες, καλό θα ήταν να δουν το «Καναρινί Ποδήλατο». Ο Λευτέρης θα τους υποδείξει τι να αποφεύγουν…